De nieuwe stelling voor het Expertpanel van Stedebouw & Architectuur (thema Gebiedsontwikkeling) gaat over de inrichting van Nederland. Jarenlang is er geen ministerie van Ruimtelijke Ordening geweest en vanuit het Rijk (diverse kabinetten) zien we ook geen grootse visioenen aan de horizon.
Ondertussen kwamen er wel grote, grijze ‘dozen’, staat de natuur zwaar onder druk, is het de vraag wat we met de landbouw aan moeten en is er een gigantische woningnood. Allemaal onderwerpen die vragen om hun plek in het kleine Nederland.
Deltacommissaris Co Verdaas, gasthoofdredacteur van het themanummer Gebiedsontwikkeling, ziet dat allemaal netjes op z’n plek komen in een fraaie, duurzame, parkachtige omgeving. Vandaar de stelling:

‘Het is realistisch dat we Nederland kunnen transformeren tot een klimaatbestendig park waarin wonen, werken en natuur naadloos samenkomen.’

Wat vindt het Expertpanel van deze stelling?

Claudia Bouwens, NEPROM

• Eens

Ja, dit is mogelijk, maar verlangt wel keuzes op landelijk niveau. Ook ontwikkelaars vragen om een visie voor de lange termijn, en zoeken ook buiten het stedelijke naar oplossingen waarin wonen, werken en natuur samenkomen. Een voorbeeld is het nieuwe dorp Reeve bij Kampen, waar drieduizend woningen tegen het natuurgebied Reevediep (foto boven) worden aangebouwd. Of Meijnerswijck aan de Rijn in Arnhem, waar ook de wateropgave, natuur en wonen samenkomen, maar waarover landelijk veel discussie is geweest. Een ander mooi voorbeeld vind ik Amstelwijck Park in Dordrecht. Plannen met oog voor het landschap en veel ruimte voor natuur. Dit vergt wel een herbezinning op het ruimtegebruik in Nederland.

Momenteel is 49 procent van Nederland in gebruik als landbouwgebied. En 24 procent van het land is bebouwd gebied: met bebouwing, bedrijventerreinen, wegen en infrastructuur, maar ook binnenstedelijk groen en parken. De economisch toegevoegde waarde van de landbouw bedraagt slechts 1,4 procent van het BBP. En dit vergt dus de helft van Nederland! Betekent dit dat alle boeren weg moeten? Zeker niet, maar in mijn ogen betekent dit wél dat we naar een andere manier van landbouw moeten, waarin andere waarden verbeteren, die we als inwoners óók nodig hebben naast de voedselvoorziening. Denk aan CO2-opname, toename van natuurwaarden en recreatiemogelijkheden, bodemverbetering, biodiversiteit, schoon water én minimale stikstofuitstoot. In zo’n park is het fijn wonen!

Anke van Hal, Nyenrode Business Universiteit

• Eens

Ja, dat kan, maar dat antwoord geef ik alleen in een optimistische bui. Het kan namelijk goed als de wil er ook is, evenals de bereidheid om over standpunten heen te stappen. Als het algemeen belang serieus wordt nagestreefd en er niet enkel voor de korte termijn (politiek) en het eigenbelang wordt gegaan. Tijdens een optimistische bui laat ik me inspireren door indrukwekkende projecten uit het verleden zoals de wederopbouw, de Deltawerken en het Rijksprogramma Ruimte voor de Rivier. Projecten die kostbaar waren en een lange adem vereisten, maar die zo’n grote meerwaarde opleverden dat het lukte om onder leiding van de Nederlandse regering alle neuzen dezelfde kant op te krijgen.

De meerwaarde van Nederland, ingericht als een klimaatbestendig park waarin wonen, werken en natuur naadloos samenkomen, is minstens even groot. Het zou dus ook moeten kunnen. In een pessimistische bui luidt mijn antwoord echter ‘nee’. Dan ben ik het helemaal eens met wat oud-topambtenaar Hans Borstlap in een recent interview met het FD zei: “We worden gegijzeld door belanghebbenden die baat hebben bij de oude verdeling van publiek geld, ruimte en regels.” Maar ik kies voor optimisme en hoop op de spoedige komst van een tijd waarin wel leiderschap wordt getoond. En ja, dan kan het.

Raymond van Sabben, Paul de Ruiter Architects

• Oneens

Dat er behoefte is aan een nieuw collectief toekomstbeeld voor Nederland is duidelijk. Een verbindende langjarige visie waaraan lokaal beleid zich kan conformeren. Een land waarin gedacht wordt in integrale oplossingen in symbiose met klimaat en natuur klinkt aantrekkelijk. Technisch gezien is het ook zeker mogelijk. Maar is het realistisch? Dat denk ik niet. Op dit moment zie ik het somber in met ons vermogen om een coherente toekomstvisie te realiseren op landelijk niveau. Althans, niet op korte termijn. 

Hoewel we een lange traditie kennen van succesvolle grootschalige projecten (Deltawerken, Vinex, Ruimte voor de Rivier), zijn er nu politiek en juridisch gezien grote obstakels. De terugkeer van het ministerie van VROM is weliswaar een stap in de goede richting. maar de politieke onwil om de grote keuzes te maken staat in de weg. Ook de cultuur van het bezwaar maken is inmiddels diep verankerd in de samenleving. Nagenoeg elk project van een beetje omvang krijgt er mee te maken, waarbij meestal individuele belangen boven collectieve belangen gesteld worden. Tot slot ontbreekt in deze stelling de grootste grondgebruiker, met circa de helft van de grond; de landbouw. Zo lang er geen realistisch toekomstbeeld komt voor hoe wij ons verhouden tot de landbouw, zal al het andere ruimtelijk beleid een toekomstdroom blijven.

Marijn Schenk, NEXT architects

• Oneens

Nee, dank je. De stelling suggereert Nederland als een soort overmaats Singapore. Een stedelijke oase, gericht op een duurzame, innovatieve, schone en gezonde ontwikkeling, gestuurd door een overkoepelend masterplan uit 1971 – het Concept Plan - dat een voortdurende update krijgt. We zijn inmiddels bij het Design 2025 Masterplan voor Singapore, Unesco Creative City of Design.Maar achter die door ontwerp-gedreven ambitie gaat een stevig top down restrictief beleid schuil, waarin weinig ruimte is voor spontane ontwikkelingen, waarin geen plek is voor het nog onbekende en waarin situaties die wat schuren obsessief gladgestreken worden.

Nederland als klimaatbestendig park klinkt als een vergelijkbaar blauwdruk masterplan. De naadloze harmonie tussen wonen, werken en natuur voelt als geregisseerde gelukzaligheid, de transformatie suggereert een proces wat moet leiden tot een einddoel en dan klaar is. ‘Maar die stad komt nooit af!’, zei Jules Deelder al lang geleden. Stedelijk leven is gebaat bij rafelrandjes, bij woeste gronden, bij stukjes Terra Incognita die nog ontdekt kunnen worden en plaats kunnen geven aan activiteiten die we ons nu nog nauwelijks kunnen voorstellen. Economische ontwikkeling vraagt uitwisseling, competitie, ruimtelijke schouderduwtjes en soms een planologische elleboogstoot.

Singapore is leuk voor een paar dagen. Laat Nederland een land blijven wat nooit af is.

Expertpanel

• Claudia Bouwens
  Ir. Claudia Bouwens is programmaleider van het KAN platform, een initiatief van Bouwend Nederland, WoningBouwersNL en NEPROM (brancheorganisatie van maatschappelijk betrokken project- en gebiedsontwikkelaars).

• Anke van Hal
  Prof. dr. ir. Anke van Hal is hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode Business Universiteit.

• Raymond van Sabben
  Raymond van Sabben is architect en partner bij Paul de Ruiter Architects, een architectenbureau dat zich focust op duurzame, innovatieve architectuur.

• Marijn Schenk
  Marijn Schenk geeft leiding aan NEXT architects, vervult diverse advies- en bestuursfuncties, zoals het Kwaliteitsteam Merwedekanaalzone, en is supervisor van gebiedsontwikkeling Legmeer.

Bron: Stedebouw & Architectuur