Analyse: Elk kind telt mee in speel- en belevingsspeeltuin De Vuurtoren

De opdracht voor een speel- en belevingstuin bij de Vuurtoren is door BTL aangenomen op basis van Design and Construct. Het bedrijf was verantwoordelijk voor het ontwerp en de uitvoering. Een van de garanties die BTL hiermee gaf, was dat het meerwerk niet in rekening gebracht zou worden. Tenzij de situatie zou veranderen of de wensen vanuit opdrachtgever De Trans zouden wijzigen. “De uitvoering is verlopen zoals gepland. Daarnaast hebben we extra opdrachten voor de al bestaande groepstuinen opgepakt, zoals het aanleggen van kunstgras en het veilig plaatsen van een trampoline”, legt Hendrik Jans (projectleider bij BTL Realisatie) uit.

Licht en lucht in de tuin

De speel- en belevingstuin is in twee maanden gerealiseerd. Het werkterrein was volledig afsluitbaar, zodat de hoveniers van BTL in één keer konden doorwerken. Het terrein is langwerpig en omsloten door bos en de bestaande groepstuinen van de Vuurtoren. De aanvoer van materiaal moest dan ook via het terrein van een naburig pand gebeuren. 

De rolstoelschommel die de kinderen zelf met behulp van touw in beweging kunnen zetten

Om een veilige speelplek met voldoende ruimte, lucht en licht te creëren, was het noodzakelijk om een deel van het bos te verwijderen en de nieuw ontstane bosrand enigszins uit te dunnen. Dit is zorgvuldig en met oog voor de natuur gedaan, in overleg met de gemeente en Staatsbosbeheer. Risicovolle bomen zijn geveld om de veiligheid van de kinderen te garanderen. “De takken van de bomen hier aan de zijkant kwamen tot bijna 5 meter over het dak van het gebouw heen. Het was hierdoor donker en nat. Het blad gaf overlast”, zegt Jans. 

In het project is geen grond afgevoerd. De rulle bosgrond die vrijkwam bij het rooiwerk werd apart gezet en hergebruikt in de bosrand en in de plantvakken van de tuin. Het hele terrein is opgehoogd met 60 cm opvulzand. 

Spektakel

Tijdens de aanleg hebben zich geen onvoorziene zaken voorgedaan. Alleen voor de rolstoelschommel bleek inzet van een telekraan nodig te zijn. De schommel kon vanwege het gewicht van ca. 2500 kg en de toegankelijkheid van het terrein niet op een andere manier geplaatst worden. “Een groot spektakel voor de kinderen, die de aanleg vanuit de groepstuinen konden volgen. Met als hoogtepunt de telekraan!”

Aanleg van de zandspeelplek met de geschilde stammen om op te balanceren en zitten

Speelveilig

Op basis van prijs, materiaal en uitstraling , kozen De Trans en BTL voor speeltoestellen van eibe Benelux uit Zoetermeer. Deze toestellen van Robinia-hout en RVS zijn robuust en hebben een natuurlijke uitstraling, passend bij het bos en bij het thema ‘strand’ van de Vuurtoren. Alle speeltoestellen zijn TÜV-gecertificeerd. De voorman van BTL is ook veiligheidsinspecteur en heeft de algehele veiligheidscontrole van de speel- en belevingstuin gedaan; alles wat dus niet TÜV-gecertificeerd was. “Hij kijkt dan bijvoorbeeld of een tegel niet te hoog ligt, of er geen beklemmingsgevaar is bij het hek van rondpalen”, legt Jans uit. Ook De Trans heeft mensen in dienst die de veiligheid controleren van de locaties, waaronder de tuinen. De speel- en belevingstuin kreeg begin 2018 groen licht voor opening na inspectie van de GGD. “Een bijzondere opdracht en een project dat ertoe doet, dat zin geeft”, besluit de projectleider.

De belevingstuin moest ruimte bieden aan drie tuindelen met elk verschillende functies: een zand- en waterspeelplek, een rolstoelgedeelte met natuurlijke uitstraling en een grote speeltuin. Ieder deel moest een afsluitbaar hek krijgen, zodat de leidsters goed het overzicht kunnen houden.

Het team wenste ruim bemeten en verharde paden voor de kinderen die een rolstoel gebruiken. De tussenliggende ruimten zagen zij graag bekleed met materiaal als kunstgras.

Specifieke wensen waren de rolstoelschommel, een ervaringspad van verschillende materialen en een vogelnestschommel voor kinderen die alleen maar kunnen liggen. Ook wilden ze graag een tuin die de zintuigen op een aangename wijze zou prikkelen met beplanting, muziek en vrolijke kleuren zonder dat deze teveel zouden overheersen.

Het schommelschaap bij de speelheuvel. Op de achtergrond de voelwand. Het bos grenst tot aan de speel- en belevingstuin. De natuur dichtbij. 

Ontwerpproces tijdens uitvoering

Voor de ontwerpers van BTL waren het wensen die van toepassing zijn op elk speeltuinproject. “In elke speeltuin moet je de fantasie van een kind op een gevarieerde manier stimuleren en deze uitnodigen zijn grenzen te verleggen. Toch zat er hier een hele wereld achter. Want welke uitdaging kunnen ze aan, wat is nog veilig en wanneer niet meer? En je moet zo zien te ontwerpen dat je geen enkel kind uitsluit.” Dat betekent goed inzicht hebben in de specifieke behoeften van deze gevarieerde groep kinderen.

In het totale ontwerpproces werden de ervaringen van de leidsters meegenomen. BTL Advies legde de basis voor het doordachte plan, dat op details in samenspraak met de leidsters is gefinetuned. Eibe, producent van speeltoestellen, dacht mee over geschikte speeltoestellen en de hoveniers hebben tijdens de aanleg, in overleg met de ontwerper, onderdelen aangepast zodat de tuin nog beter werd toegerust voor de kinderen. “Want de impact die zo’n speel- en belevingstuin op deze kinderen kan hebben, is niet in pen en papier te vatten”, zegt de ontwerper.

De voelwand

Watertuin met maatwerktoestel

De water- en zandspeelplek is alleen bereikbaar via de andere twee tuinen. Voor het spelen met water zocht de ontwerper een aaneenschakeling van speelelementen die als een soort machine, inclusief lopende band, het zand verplaatst. Samen met speeltoestelfabrikant Eibe is er een maatwerkspeeltoestel ontworpen. De zandtafel is op hoogte gemaakt en staat deze tegen de verharding aan zodat de kinderen in rolstoel ermee kunnen spelen.

Muziek maken op de samba's

Speelheuvel en voelwand

In de speeltuin vallen de rolstoelschommel en de speelheuvel op. De kinderen kunnen de schommel via een touw in beweging brengen. De heuvel, die als een uitkijkpost boven de speeltuin uittorent, daagt uit tot het verkennen van de eigen grenzen: neem je het knuppelpad omhoog of dat met grind? Zoek je houvast bij één touw of bij twee? Of pak je liever de hand van de leidster? Neem je de snelle weg naar beneden via de glijbaan of…?

De touwen zijn rood en daardoor goed zichtbaar. Het geeft daarbij kleur aan de plek die verder een rustige, natuurlijke uitstraling heeft gekregen om niet te veel prikkels op te roepen. Het kunstgras detoneert daarmee. “Liever hadden we echt gras gebruikt, maar dat gaat hier niet lang mee. Om die reden hebben de bestaande tuinen bij de groepen ook kunstgras gekregen”, legt projectleider Hendrik Jans uit.

De vogelnestschommel was een expliciete wens van het zorgteam. Kinderen die niet kunnen zitten, kunnen hierin schommelen. Maar het is ook een fijne plek om te ontspannen en naar de lucht en het bos te staren.

Langs het hek staat de voelwand. “Dat is nu een voorbeeld waar we vanuit de realisatie een aanvulling op hebben gedaan. De voelwand is in de werkpraktijk ontstaan: met harde en zachte borstels, rubberen tegels en planken met brede en fijne groeven.” Het schommelschaap bracht het team van leidsters in. Een geschenk dat in de tuin een plek moest krijgen. Het schaap beweegt maar heeft ook een ‘vacht’ waar de kinderen graag met hun vingers langsgaan. Vuurtoren-coördinator Hannie Mansens legt uit: “Vooral kinderen met autisme beleven veel via hun tastzin”.

Ontdekken in de zintuigentuin

De zintuigentuin heeft een heel ander karakter gekregen met een kleurrijke beplanting in deels verhoogde bakken. Plantenleverancier Olaf Nijenkamp stelde een gevarieerde beplanting samen, op basis van de richtlijnen veilige beplanting voor kinderdagverblijven, die kleur, geur en insectenleven brengen.

De rolstoelschommel die de kinderen zelf met behulp van touw in beweging kunnen zetten

In deze tuin kunnen de kinderen op ontdekkingstocht gaan, zich verstoppen achter de struiken of onder de wilgentenentunnel, muziek maken op de samba’s in oranje, geel, groen en blauw of op de metallofoon van kunstenaar Hans van Dorp uit Zwolle. Dit handgemaakte, robuuste muziekinstrument bestaat uit zes uitgeholde boomstammen van Robinia en werkt net als een xylofoon. Elke stam geeft zijn eigen toon als je er met de slagstokken op slaat. Het geluid heeft een zachte klank, zodat het niet doordringt in de ruimten van de groepen; nog een vervulde wens van de leidsters.

Kinderdagcentrum de Vuurtoren in Emmen biedt dagopvang aan kinderen met een ontwikkelingsachterstand en een (meervoudige) beperking in de leeftijd van 0 – 18 jaar. Ze worden begeleid en gestimuleerd in alle facetten van hun ontwikkeling: motorisch, cognitief, in spel en in communicatie. De locatie heeft 11 verschillende groepen die zijn ingericht naar de specifieke behoeften van het kind. Er zijn meerdere groepen met kinderen die meervoudig gehandicapt zijn of die een ontwikkelingsachterstand of autisme hebben. In totaal zitten er op dit moment 90 kinderen op de dagopvang. Het merendeel woont thuis, een klein percentage verblijft in een kinderwoning met 24-uurs zorg, of in een woning van jongvolwassenen.

De Vuurtoren is onderdeel van Stichting De Trans. Deze stichting ondersteunt mensen met een verstandelijke beperking om op hun manier en binnen hun mogelijkheden deel te nemen aan de samenleving. Kortgezegd: om plezier te ervaren in wonen, werken en leren. De Trans valt onder de landelijke zorgkoepel Espria.

Opvang in vakantiesfeer

In 2015 kreeg de Vuurtoren zijn nieuwe onderkomen. Het oude pand voldeed niet meer aan de eisen van moderne opvang en begeleiding. De Trans koos niet voor een nieuwe locatie, maar voor renovatie van het oude pand. De ligging is namelijk uniek: aan het einde van een rustige woonwijk grenzend aan het bos. Een prikkelarme omgeving waar natuur volop aanwezig is. Architectenbureau AG NOVA uit Amersfoort kreeg de opdracht voor renovatie. Deze vormde het gebouw om aan de hand van het thema Strand.

Het gebouw is een groot schip waaromheen de ruimten van de verschillende groepen liggen, met in de centrale hal de boeg van het schip en een rood-witte vuurtoren. Meerpalen dragen het plafond. De gebruikte kleuren in de inrichting refereren aan zand, zee en lucht, de vormen aan golven, duinen en wolken. De inrichting roept een vakantiegevoel op: ontspannen en vrolijk. Binnen is er onder meer een snoezelruimte voor ontspanning en therapie, een klein zwembad, een strandhuis met glijbaan en een ballenbak.

De bosrand omarmt de speelplek. Hier kunnen de kinderen echt spelen in het groen. Op de voorgrond het ervaringspad met verschillend bestratingsmateriaal en verstopplekjes achter struiken en onder de wilgentenentunnel. 

Lang gekoesterde wens

De behoefte aan een buitenruimte was al langer aanwezig bij het team van het kinderdagcentrum. Bij het gerenoveerde pand is per groep een eigen buitenruimte aangelegd, maar een grote spel- en belevingstuin waar kinderen worden uitgedaagd in hun eigen fantasie miste nog. “Spelen hoort bij de ontwikkeling van een kind, zowel binnen als buiten”, zegt coördinator Hannie Mansens. Het is voor haar geen hogere wetenschap. De ervaring dat buitenspel positief bijdraagt was al opgedaan bij andere locaties. “Ook tijdens de pedagogische opleiding leer je al hoe je de motorische, cognitieve en sociale ontwikkeling van een kind via buitenspelen kunt stimuleren.” De coördinator van het kinderdagcentrum is inmiddels gepensioneerd, maar ze was nauw betrokken bij de totstandkoming van de speel- en beleeftuin. Het unithoofd en team brachten hun ervaring met de kinderen in. 

Groen is geen sluitpost meer

De wens voor de tuin werd omarmd door de afdeling vastgoed. “De beslissing viel in een tijd waarin de effecten van groen voor de gebruiker maar ook voor de waarde van het vastgoed meer aandacht kregen. Binnen onze organisatie wordt die ontwikkeling gevolgd. Daar hebben we voordeel bij gehad”, zegt Jack Stobbe, facilitair coördinator bij De Trans. “We konden daardoor in één keer, integraal, een totaal nieuwe tuin laten realiseren. Ook zijn in de begroting kosten voor veiligheid en inboet gereserveerd. Groen is geen sluitpost meer.”

Uitbreiding perceel

Een nieuwe tuin betekende echter uitbreiding van het perceel, want de ruimte op het eigen terrein ontbrak daarvoor. Het gebouw is omgeven door een bosperceel dat deels eigendom is van de gemeente en deels van Staatsbosbeheer. De gemeente bleek snel bereid om 2.000 m2 grond voor huur beschikbaar te stellen. “De opstelling van de gemeente was: wat hebben jullie nodig?”, zegt Jack Stobbe, die te spreken is over de samenwerking met alle partijen voor de realisatie van de tuin: de gemeente Emmen, Staatsbosbeheer, de projectontwikkelaar van het buurpand, de bewoners uit de wijk en aannemer BTL Realisatie.

Na een verkenningsfase, - waarin BTL volgens Jack Stobbe de input vanuit de zorg naadloos in het ontwerp omzette -, kreeg het bedrijf in 2017 de opdracht voor de realisatie van de speel- en belevingstuin. BTL had al een langere relatie met opdrachtgever De Trans. Het is één van de onderhoudspartijen van De Trans en heeft al meerdere grote projecten voor deze zorgaanbieder gerealiseerd.

“Ik zie nog steeds het beeld voor me van het jongetje dat elke keer op de samba sloeg. Niet vanwege het geluid, maar door de kringetjes die hij daarmee vormde in het plasje regenwater dat op de samba lag”, zegt Hendrik Jans. De kinderen gaan met behulp van hun eigen fantasie op ontdekkingstocht. “Dat is belangrijk voor hun ontwikkeling, zowel motorisch als cognitief”, zegt Hannie Mansens. “Kinderen bedenken zelf hoe ze een speelelement gebruiken.” Zo glijdt een kind elke keer op het kunstgras van de speelheuvel naar beneden. De glijbaan ligt ernaast.

De tuin is optimaal toegankelijk voor kinderen met een rolstoel. Een meisje maakt muziek op de metallofoon van Hans van Dorp.

Grenzen verleggen

Spel, zowel binnen als buiten, vormt een belangrijk onderdeel in het stimuleren en ontwikkelen van vaardigheden van de kinderen in het kinderdagcentrum. Ze worden uitgedaagd door de variatie in speelaanleidingen en beleving, zoals het ervaren van temperatuur en het opmerken dat tegels anders aanvoelen dan een knuppelpad of grind. De tuin bij de Vuurtoren nodigt uit om hun grenzen te verleggen binnen een rustige, prikkelarme omgeving met een duidelijke structuur. Dat geeft de kinderen het vertrouwen om de uitdaging aan te gaan. Zoals de jongen die zichzelf overwon en met zijn begeleidster het half verharde pad koos om van de heuvel naar beneden te lopen.

Samen met de begeleidster de speelheuvel op om nieuwe mogelijkheden te ervaren

Apart spelen

De kinderen van de verschillende groepen gaan elke dag naar buiten als het weer het toelaat. De groepen maken nooit tegelijkertijd gebruik van de speel- en beleeftuin. “We kiezen voor apart spelen om dat er anders te veel prikkels zouden zijn. Dan spelen de kinderen niet meer”, legt Hannie Mansens uit. Wel is het zo dat een groep in zijn eigen tuindeel bezig kan zijn terwijl een andere groep in de grote tuin speelt. Hiermee zijn twee mogelijkheden van buitenverblijf gecreëerd.

Wat is er leuker dan naar jezelf kijken een lachspiegel. De spiegels staan bij de water- en speelplek. Ook hier ruimte voor de kinderen met rolstoel, zodat geen enkele kind uitgesloten zou worden van de speelaanleidingen.

Stijgend aantal aanmeldingen

Het ontwerp en de inrichting van het gebouw en de tuin van de Vuurtoren hebben een positieve invloed op de kinderen en hun begeleiders. Facilitair coördinator Jack Stobbe illustreert: “Een van onze medewerkster is sinds de nieuwbouw en de nieuwe tuin elke dag eerder op haar werk. Ik vroeg haar waarom ze dat deed. ‘Ik drink dan een kop koffie en geniet van de omgeving’, zei ze.” Mansens vult enthousiast aan: “Ja, wie wil hier nu niet werken? De tuin is een echte aanwinst en heeft het plaatje compleet gemaakt.” Stobbe benoemt dat de fijne omgeving ook een positief effect heeft op de onderlinge band van het personeel. Bovendien stijgt het aantal aanmeldingen bij het kindcentrum. Dat heeft enerzijds te maken met het feit dat kinderen daar terecht kunnen voor dagactiviteiten, verzorging en behandeling. Professionele begeleiders richten zich op het vergroten van de vaardigheden van het kind als communicatie, spel, motorische ontwikkeling, spelbegeleiding en voorbereiding op het onderwijs. Daarbij worden ze ondersteund door een multidisciplinair team van ergotherapeuten, fysiotherapeuten en logopedisten speltherapeuten en orthopedagogen. Aan de andere kant kiezen ouders ook de Vuurtoren voor de sfeer die binnen en buiten voelbaar is: vriendelijk, ontspannen en blij.