Blijf van mijn data af

Sensoren in de lichtmasten meten de luchtverontreiniging en sturen via verkeerslichten met kentekenherkenning de meest vervuilende auto’s de wijk uit. De plannen voor het futuristische New Yorkse Hudson Yards gaan zelfs nog verder, tot en met het uitlezen van wearables van de inwoners zodat hun gezondheid gemonitord kan worden. Bij die plannen voel ik wel twijfel opkomen: eigenlijk wil ik dat een slimme stad van zichzelf slim is zonder dat mijn hele doen en laten geanalyseerd wordt. Anders vind ik het helemaal geen slimme stad. Maar in de praktijk heb ik maar weinig over mijn eigen data te zeggen. 

Alles is data 

Mijn data worden in de praktijk continu rondgestrooid. Je uiterlijk is bijvoorbeeld data die door een ander opgemerkt kan worden. Het is in beginsel niet verboden om mij op te merken, om mijn data te registreren. Dus dat een ander mij signaleert, daar mag ik niet over klagen. Als ik dat niet wil, moet ik zorgen dat ik niet gezien wordt. Dat geldt ook voor tellingen: wanneer iemand telt hoeveel bezoekers een winkel betreden, loop ik het risico meegeteld te worden. Het feit dat ik over de drempel stap is data die geteld kan worden. Wil ik dat niet, dan moet ik die winkel mijden. 

Data zijn van niemand 

Strikt genomen zijn ‘mijn’ data niet mijn eigendom. Juridisch kan iets alleen je eigendom zijn als het een ‘zaak’ is. Zaken zijn volgens de wet ‘voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten’. Simpel gezegd: als het niet op de grond kan vallen, kan het geen eigendom zijn. Omdat data geen eigendom zijn. kun je data ook niet overdragen, zegt ons wetboek. Je kunt je data dus niet verkopen, uitlenen of terugvragen. Ze kunnen goed beschouwd zelfs niet gestolen worden. Je kunt data wel opvragen, dan krijg je een kopie en verdubbelen je data dus eigenlijk. Vergelijk dat eens met een doorsnee zaak als een fiets: die kan verloren worden, of verkocht, of gestolen. Dan verdwijnt die fiets uit je macht. Vind, koop of steel je ‘m terug, dan is die weer in je macht. Het blijft één en dezelfde fiets. 

Acties op data geven bescherming 

Zolang er niets anders mee gebeurt dan opmerken of registreren, zijn je data dus vogelvrij. Dat wordt anders wanneer er wel iets mee gebeurt. De bewerking van data is namelijk vaak beschermd, of juist verboden. Zo stelt het auteursrecht regels over het opslaan, kopiëren en verspreiden van creatieve data. Het auteursrecht stelt ook regels over het nemen en verspreiden van je foto (portretrecht). Het privacyrecht stelt regels over het verwerken en bewaren van data die persoonsgegevens bevatten. Heb je een databank van gegevens aangelegd, dan kan die inspanning beschermd zijn door het databankrecht. Maar de data zelf, dat blijft lastig.   

Geen smart city zonder data 

Een kenmerk van smart cities is dat collectieve voorzieningen worden aangeboden op basis van data. Die data zijn op één of andere wijze afkomstig van menselijk handelen. Dus als data maar in voldoende mate worden verzameld, verwerkt en gecombineerd, kan dat gemakkelijk privacy-issues opleveren. Gelukkig is er een hoop wetgeving die dat allemaal regelt. Aan de andere kant, als data helemaal niets meer over personen (mogen) zeggen, dan zijn ze natuurlijk een stuk minder nuttig als sturingsinstrument. Een smart city met alleen maar geanonimiseerde data is moeilijk voor te stellen.  

De AVG is in dat verband een spelbreker. Gegevens worden onder de AVG al snel als persoonlijk beoordeeld. Data over wijkbewoners (klachten, belastingaangiften) verzamelen om toekomstige problemen (rellen, diefstal) te voorkomen is, althans in Europa, over de grens van wat toelaatbaar is. 

Hier dus geen Minority Report-toestanden. In Hudson Yards was kennelijk meer toelaatbaar, maar gelukkig niet haalbaar. Ik houd het voorlopig maar bij mijn slimme lampen.