Over de inclusieve beweegvriendelijke omgeving

Deze vraag stond centraal bij het webinar van Kenniscentrum Sport en Bewegen over de inclusieve beweegvriendelijke omgeving. Hard nodig, want nog lang niet overal is de openbare ruimte altijd en voor iedereen toegankelijk. Daarnaast kun je je afvragen of toegankelijkheid alleen wel genoeg is voor inclusiviteit. Zeker in de huidige anderhalvemetersamenleving is de beperkte bewegingsruimte voor veel mensen voelbaar en wordt het voor de Nederlanders die wel willen sporten, maar het nog niet doen, nog lastiger om in beweging te komen. Het is dus zaak om de drempels zo laag mogelijk te maken. Onder meer door de openbare ruimte goed in te richten, maar ook door ervoor te zorgen dat mensen gestimuleerd worden naar buiten te gaan.

Onder leiding van dagvoorzitter Martijn de Greve kwamen tijdens het webinar meerdere sprekers voorbij die vanuit verschillende invalshoeken hun kijk gaven op de inclusieve beweegvriendelijke omgeving. Maar niet nadat Bert van Oostveen, directeur van het Kenniscentrum Sport en Bewegen de deelnemers in een filmpje welkom heeft geheten. Hij kondigde aan dat de bevindingen van de middag in een inspiratiedocument gebundeld zouden worden, dat door bestuurders en beleidsmakers gebruikt kan worden bij het toegankelijk en inclusief maken van de beweegvriendelijke leefomgeving.

Alliantie neemt drempels weg

Een van de aanjagers van de beweegvriendelijke leefomgeving is Rita van Driel, voorzitter van de Alliantie Sporten en Bewegen voor Iedereen. Ze wijst op de 2 miljoen mensen in Nederland die niet vanzelfsprekend sporten en bewegen. Met de Alliantie probeert ze de letterlijke en de figuurlijke drempels voor deze groep weg te nemen. “We zien dat men graag dicht bij huis wil bewegen. Daarom heb ik in het voorjaar samen met Jorn van Wemmenhove het initiatief genomen om te gaan kijken naar wat we kunnen doen in de wijk zodat iedereen mee kan doen en buiten aan de slag kan. We zijn erachter gekomen dat het niet alleen om de inrichting gaat, maar dat we ook dingen moeten organiseren, bijvoorbeeld met buurtsportcoaches.”

Dagvoorzitter De Greve legde de vinger op de zere plek: “Er wordt al lang over de toegankelijke buitenruimte gepraat, waarom is er toch versnelling nodig?” Van Driel: “Het is door corona drukker op straat geworden, dit voorjaar misten we de sportschool. We zijn ons bewuster geworden van de inrichting van de buitenruimte en dat die niet altijd heel goed is. En de wil om eraan te werken is er wel. Vaak wordt het echter veel te ingewikkeld gemaakt. Kleine dingen kunnen al een hele verbetering opleveren. Daarom werken we ook aan het Inspiratiedocument.”

Maak een wandeling!

Een goede eerste stap voor bestuurders die niet goed weten waar te beginnen is om een wandelingetje te maken met mensen uit de doelgroep, bijvoorbeeld iemand met een beperking of iemand met een migratie-achtergrond. “Praat met elkaar. Kijk hoe de buitenruimte erbij ligt. Of doe eens een blinddoek voor of ga in een rolstoel zitten.”

Remko van den Dool van het Mulier Instituut gaf een stand van zaken van enkele onderzoeken waar hij en zijn collega’s mee bezig zijn. Zo werd in Zuid-Holland onderzocht welke behoefte aan voorzieningen er leeft in die provincie. Het blijkt dat die behoefte heel divers is en dat het dus complex om in ieders behoefte te voorzien. Wel is te merken dat men vaker kiest voor zogenaamde ‘leerarme’ activiteiten, vaak zijn dat dingen als wandelen of fietsen, omdat dit ook goed in de buitenruimte gedaan kan worden. Opvallend is dat ook activiteiten als tuinieren of klussen als beweegactiviteit worden gezien. Voor mensen met een beperking vinden het prettig als er parken in de buurt zijn, terwijl ouderen de aanwezigheid van bankjes of andere rustplekken erg waarderen.

Net als Rita van Driel benadrukt Van den Dool dat het minstens zo belangrijk is om aandacht te hebben voor de zachte kant van beweegstimulans. “Door iemand mee te nemen kan je al een enorme drempel wegnemen.”

Niets over ons zonder ons

Vervolgens gaf Kerstin Leidorf een presentatie over het programma Iedereen doet mee, waar ze zelf namens de VNG projectleider van is. Iedereen doet mee is onderdeel van het landelijke programma Onbeperkt Meedoen. De aangesloten gemeenten van Iedereen doet mee heeft al een heel aantal projecten en activiteiten ontplooid, die als inspiratie kunnen dienen voor andere gemeenten. Een van de motto’s is ‘niets over ons zonder ons’, wat betekent dat geen enkel initiatief wordt ondernomen zonder daar ervaringsdeskundigen bij te betrekken.

Lieke Helmes van Toegankelijk Zwolle gaf in haar presentatie een aantal heel concrete voorbeelden van hoe de stad Zwolle toegankelijker wordt gemaakt. Zwolle wordt gezien als koploper op het gebied van toegankelijkheid, volgens Helmes is dat voor een groot deel te danken aan de aanwezigheid van de stadsergonoom ‘binnen de stadsmuren’ die samen met Helmes overleg pleegt over te nemen maatregelen. Daarnaast werkt een grote groep ervaringsdeskundigen mee. Het heeft onder meer geleid tot de introductie van een fietssticker. Helmes: “Zwolle heeft de ambitie om een autoluwe binnenstad te creëren. Dat maakt het voor mensen die slecht ter been zijn lastiger om de winkels te bereiken. Met een sticker op hun fiets lopen ze niet het risico een bekeuring te krijgen omdat ze de fiets op een verkeerde plek stallen.” Andere voorbeelden die Helmes noemde zijn de toegankelijke stadswandeling en het Euroslot, een sleutel voor openbare toiletten. De Greve stelde de voor de hand liggende vraag: wie betaalt dat? Helmes vertelde dat in Zwolle toegankelijkheid niet uit één potje komt, maar een van de kostenposten in projecten is. Tot slot gaf ze de bestuurders mee om vooral uren vrij te maken voor toegankelijkheid, Zwolle heeft al ruimschoots bewezen wat dat oplevert.

Vogeltjes horen fluiten

Jorn van Wemmenhove, al eerder genoemd door Rita van Driel, zette in zijn presentatie vraagtekens bij het ontwerp van onze steden en  “We bereiken meestal vooral de mensen die het belang van bewegen al inzien. Wij willen daar verandering in brengen.” Met wij bedoelt hij Human Kind, het bureau waar Van Wemmenhove werkzaam is. “Mobiliteit bepaalt voor een groot deel hoe mensen de stad beleven.” Hij haalt een voorbeeld aan uit Rosario, Argentinië. Daar worden op zondag de grote verkeersaders in de stad afgesloten. “Ineens zie je weer ouderen op straat, hoor je de vogeltjes fluiten.” Het idee kreeg navolging in Rotterdam waar Human Kind de Vakantiestraat introduceerde. Een simpel idee: sluit straten af en haal de auto’s weg. “Een autistisch meisje dat nooit buiten kwam, durfde dat nu ineens”, schetste Van Wemmenhove het succes van de Vakantiestraat.

Van Wemmenhove komt mede hierdoor tot de conclusie dat we onze steden anders moeten inrichten. “We richten de stad in voor dertigers die gezond en atletisch zijn, terwijl we dat het grootste deel van ons leven niet zijn. We creëren steden die angst inboezemen. Kinderen lopen niet meer alleen naar school.” Van Wemmenhove vraagt zich af of toegankelijkheid, zoals beschreven in de richtlijnen van het CROW wel ambitieus genoeg is. “Deze coronatijd is het moment om ons die vraag te stellen. Er zijn veel technische oplossingen voor toegankelijkheid, maar we zouden de leefomgeving zo moeten bouwen dat we ze eigenlijk niet nodig hebben. Zodat we geen geld uit hoeven te geven aan het oplossen van onze eigen fouten.”

Inspiratiedocument

Namens het Bartiméus Fonds vertelde Guus Jansen over de 5 B’s die de organisatie hanteert voor het verbeteren van toegankelijkheid voor mensen met een visuele beperking: Bereikbaarheid, Bruikbaarheid, Bewustwording, Betreedbaarheid en Bejegening. Wat Jansen betreft is het zaak om maatwerk te leveren en afhankelijk van de locatie te bepalen welke maatregelen passend zijn. “Je gaat niet overal in de openbare ruimte geleidelijnen neerleggen, maar bij ov-haltes is dat wel heel belangrijk.”

Fietsprofessor Marco te Brömmelstroet sloot de dag af met een column, waarin hij de toehoorders aan het denken zette met scherpe uitspraken over de openbare ruimte. Hij liet zien welke rare keuzes er soms gemaakt worden. Denk bijvoorbeeld aan een kiss & ride strook net zo groot als het naastgelegen schoolplein.  

Gedurende de webinar werd door de deelnemers druk gechat en ideeën uitgewisseld. Alle input, inzichten en tips krijgen een plek in het te ontwikkelen Inspiratiedocument, dat voorjaar 2021 het daglicht zal zien.