Shared Space vraagt om extra aandacht voor toegankelijkheid slechtzienden en blinden

woensdag 20 maart 2019

timer 4 min

Shared Space vraagt om extra aandacht voor toegankelijkheid slechtzienden en blinden

De Melkmarkt in Zwolle: fietsers, voetgangers en bestemmingsverkeer maken gebruik van dezelfde ruimte

Shared Space vraagt om extra aandacht van ontwerpers voor toegankelijkheid. Vooral blinden en slechtzienden raken het spoor wel eens bijster.

We zien ze steeds meer verschijnen in binnenstedelijke gebieden en dorpen; Fraaie openbare ruimtes zonder scheidingen voor voetgangers, fietsers en auto's, maar ook zonder verkeersborden en wegmarkeringen. In dergelijke gebieden raken slechtzienden en blinden echter regelmatig het spoor bijster. Het ontwerp van deze gebieden vraagt dus om een extra groot besef van ontwerpers en beleidsmakers hoe een veilige toegankelijkheid voor deze doelgroep te realiseren.

Geen scheiding en verkeersborden

Pleinen en straten zonder duidelijke fysieke en visuele scheidingen voor voetgangers, fietsers en auto's. We zien ze in Nederland steeds vaker verschijnen. Ook ontbreken in deze ruimtes vaak verkeersborden en wegmarkeringen. Door ruimtes minder “verkeerskundig” in te richten voelen weggebruikers zich meer te gast, zo is de veronderstelling. Vaak knapt zo’n openbare ruimte er flink van op. Veel weggebruikers zullen zich in dergelijke openbare ruimtes, vaak aangeduid als Shared Spaces, ook wel wat ongemakkelijk en onzeker voelen. Maar juist dat gevoel zou moeten leiden tot voorzichtiger en oplettender gedrag.

Het gevoel van onzekerheid, wat veel weggebruikers in Shared Space gebieden ervaren, kan deels worden verklaard door de manier waarop weggebruikers worden opgevoed en de wijze waarop wegbeheerders de weggebruiker in de afgelopen decennia heeft bejegend; voor elke mogelijke vorm van verkeersonveilig gedrag is wel een verkeersregel of verkeersbord bedacht of een andere verkeersvoorziening door de overheid getroffen. Hierbij is de eigen verantwoordelijkheid van weggebruikers steeds meer naar de achtergrond geraakt, maar zijn ook allerlei andere negatieve gedragseffecten over het hoofd gezien. Wat blijkt bijvoorbeeld; juist een gevoel van veiligheid kan leiden tot verkeersonveilig gedrag. We zien dit fenomeen dagelijks op de snelweg, waarbij vele weggebruikers, al rijdend met hoge snelheden, gerust een whatsapp-conversatie voeren.

Slechtzienden en blinden raken spoor bijster

Dat ongemakkelijke gevoel in Shared Space gebieden doet zich bij een aantal specifieke doelgroepen in het verkeer in grotere mate voor dan bij een gemiddelde weggebruiker. In de afgelopen jaren is Shared Space veelvuldig onderwerp van discussie geweest tussen wegbeheerders en mensen met een visuele handicap. Juist een geleidelijn, stoeprand of een duidelijk herkenbare oversteekplaats, datgene dat in Shared Space gebieden juist vaak ontbreekt, zijn voor deze doelgroep onmisbare voorzieningen om van A naar B te komen. Dit laatste bleek een aantal jaren geleden ook uit een studie van Koninklijke Visio en de Rijksuniversiteit Groningen. In een vergelijkend onderzoek tussen regulier verkeerskundige ingerichte straten en Shared Space gebieden bleek dat aan het onderzoek, al dan niet samen met hun geleidehond, vaak het spoor bijster raakten in Shared Space gebieden.

In het Verenigd Koninkrijk is de weerstand van slechtzienden en blinden tegen Shared Space in de afgelopen jaren zo groot gegroeid, dat men daar momenteel probeert Shared Space bij wet te verbieden. In Nederland gaan we daar gelukkig wat pragmatischer en constructiever mee om. En gelukkig maar, want ook in Shared Space gebieden zijn voorzieningen voor slechtzienden en blinden vaak prima in te passen, zonder daarbij de uitgangspunten van Shared Space direct teniet te doen. Zo kan vaak een obstakelvrije route worden vormgegeven die fysiek kan worden afgedekt met bijvoorbeeld plantvakken of straatmeubilair. Deze zones en routes sluiten bij voorkeur aan op logische en herkenbare plekken om andere verkeerstromen te kruisen. Met geleidelijnen of natuurlijke gidslijnen in de vorm van bijvoorbeeld lijngoten kunnen veilige en obstakelvrije routes worden aangeduid.

Veilige en toegankelijke openbare ruimtes

Waar het dan toch vaak nog mis gaat, is dat ontwerpers in hun dagelijkse praktijk onvoldoende bewust zijn van het belang van goed toegankelijke openbare ruimtes voor slechtzienden en blinden. Dat is overigens bij het ontwerp van Shared Space gebieden niet veel anders dan bij meer traditioneel ingerichte openbare ruimtes. Bij Shared Space gebieden is echter het belang om rekening te houden met deze doelgroep veel groter, omdat niet kan worden teruggevallen op bijvoorbeeld stoepranden.

Juist bij Shared Space gebieden is daarom het besef bij ontwerpers om rekening te houden met deze doelgroep erg belangrijk. Grootste uitdaging is om dit besef te vergroten en binnen het ontwerpproces tijd en aandacht te reserveren om ervaringen en deskundigheid in te brengen. Hierbij kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van de deskundigheid van organisaties zoals VISIO, maar worden bij voorkeur ook ervaringen en behoeftes van lokale slechtzienden en blinden ingezet, om op deze wijze tot gedragen ontwerpen te komen voor aantrekkelijke, veilige en toegankelijke openbare ruimtes voor iedereen.